Медиа-роман в стихах на хакасском языке
уникальный поэтический проект человека
Эк, йастраҷах, хал медиа-романның Пар тоозылҷаа – полтазы пар толғаанның Хати айландырып, хайҷаа піс индірербіс: Поэт пазох хулахха сығдырааснаң Хайҷы хылиин туғлатырча сур ааснаң: — Тӧртебезер кил пар-ал, айтызарға! Чыллар чылды, сӧс кибірін тударға Синнең пасха пірдеезі сыданмаадағ! Анаң, итсе, хабарах пар, кӱлееттіг – Хан Тигір синҷе парызы ӧзектіг! … Хайҷы читті, Тӧртебеде чазанды, Поэтнең…
Кіріс аазы Амды, чізе, пурунғызы арали, Артығын хаап, пуртағынаң озали, Арнал пасталча ӧӧнінің ӧзені – Ах Тигірнең, иң пӧзіктең кӧргели, Таптал парча сын аазының кӧглері, Тахпах узынаң салылча тӧстері: Он санына піс кибірли артчабыс, От азыхха Сын чазыдын салчабыс: Тадар пічиинең сиипчебіс Сынны, Тадар ізиинең кӧӧлчебіс Сӧсті! Пастағы чозах. Хан Тигір тоозылбазы. Парчаны пар тізе…
Хан Тигірні кӱсче Поэт чӱреенең, Худай алнын кӧрбеен кізі тӧрееннең, Че адынаң толғап чир пулуңнарын Ӱлгӱ салчадыр чазыхтығ чоннарға: Полғаны ла постин адап таптанча, Полғаны ла постинынаң ахтанча Чарир-чарабас алығынын ноолар, Чарғы салчадыр, Кӧрінместің хоозын, Сырнаң полбаза, сағыснаң чахтапча, Пасхаларны ил хорғыснаң улапча! Поэт артии, сын халынның хулы, Амды хал позынаң Худайның чуртынзар Чиде салды……
*** Че, аарлығ син Кидеркiлiг кiзi! Ӏскеркiнiң сын чазыдын тайнап, Хан Тигiрнiң чозахтарын хапхлап, Арса, оңнадың чарыхтың iзiн: Иң пӧзiктiг тӧстеглер айныдын! Арса, амды пiлчезiң чылтыс чӧриин, — Ноға парчан кӱннерiҷектер оды Толғалызып, салчадыр ызых кӧӧзiн?.. Амды, тiзең, Поэт пазох тимненче — Пазохтаң на ил алыпнаң сӱмненiп, Чон аазында ухаанҷылы артиинзар Хыйт чорығын харах чохсар…
Пыром таста, илбектiг Леонардо! Амды пазох кирилицаа кiрчем, Амды пазох кибелнiң ус-пас чоғын, Пiрге пiр сарып, ағылын китеп, Сағаа сыйли ухаанҷылымның сооғын, Киречiлепчем сӧзiмнiң ызиин: Мыннаң мындар часчабын чурухтарны Тадар Ханның (амды сағаа адим!) Чылхазын алып, сағызын чазапчам — Хан Тигiрнiң чозахтарын хаптапчам Кибелiстiг трактат теен кибеллерде. Пiлерзiң син Сын сағыс истiглерiн, Сизерзiң тадар халығы…
Paza pastağ izeb tının timneenge Alnım ala amohtañ tîlbîren salim — İlbektîg hoosçılar mağaa ınçiin salbazın, Artıh çayaaçızın hoptanığlap çörbeezîn: (2170) Tibes, Poet sır hoosçıdañ ırah, I-ramacah kidennîgler sır öön Sürtklep ol oñnabaan!.. Îdi pos köön, Han Tigîrde mögî çılhalığ ıın Amdı za yambtar poza paan tartçam, Olarına pu… timîr miis îziin Aralap, çazıg kodtarnañ…
*** O Leonardo! Kildîm min, çittîm min! Töreen sinîñ çirîñnîñ izîn istep, Pağda turğan at çîli pozıp ilge (1860) Poza pağnañ ozıp ashırımnañ kilim! Sağaa kirek çoğıl hatanıp hati Latin pîdîrlerin sığarıp ulirğa: Körder-al! Sibdeyek hıyğazın alça — Ashırı hıyğızın çayaanğa salça! Tapsağlar izerîzîn çuupça îsker! Çe çonım kösterînîñ çarii hatpaan Pu daa çi romanğa…
*** Кӧрдек, Леонардо! Мин дее Ӱтеертініп ойнаҷах синінде Ноо даа кибелізімні іскердең Чазарым кидер… Олғанахтар ам Чуғаҷах сиирліг компьютерні ходырып, Ызых па, узах па чон сизігін Таңмалап тапсағларны підір аймаанаң Сиглепче Хан Тигір чозахтары изін! Кирек полза… парчан даа игірнің Суртлаа-пазығлары киптелгенін Тохар даа турғызып, толғалдырып, Тимір миисче сӱрер… хайдар даа! Че ноо кирек мағаа,…
Поэт паза Леонардо да Винчи. Нимезе, хығырығҷы аарлығ, Мыннаң мындар чол айныпча, Чӱректің ханы хайнапча: Поэттің сағызағы ооғас Хырығ пілбеен хырт айтыстарда, Амды изере хабыстарда, Кӧсте — Кидеркі тӧстіг Алып! Хайҷының чазығын пӱргеніп, (1210) Кӧгҷінің кӧӧн кӧксее сӱргеніп, Поэт Ил тӱӱрін тудынча – Кӱн чарии сағыснаң чортча Кӧрбеен-испеен чир пулуңнарын! Изере чарыста кірче (тілге!) Илбектіг…
Поэт паза Хомысчы. «Андағ чiзе… — чӱрексiндi сӧсчi, — Хылларның тiтiрезiнде кӧгҷi, Хан Тигiр туйухтарынҷа ойлаанос: Кӧрген-кӧрбеен хал сағыстың тызын Сығар сала, чағ-чааным чылытча – (810) Ӧкерiнең хыл яңы хайлапча!» Тӱрчезiнең салаалар чӱгӱрии, Аттар тiнiн холда тутхан чiли, Тохтабызып, ил чорығын хахтаан; Ил Пас, тiзең, тызы пирбеен суриин Поэттiң харах кӧрiзiн ӱтеп, Холларның тамыр ағынын…